Franciszek Gontarski

---

Życiorys

Rodzina i edukacja

Franciszek Gontarski przyszedł na świat jako syn Karola Gontarskiego (ur. 1847) oraz Marianny z Marczewskich (ur. 1848). Po zmarłym ojcu odziedziczył posiadłość przy ul. Łęgskiej 46-48 we Włocławku, gdzie część budynku przy Łęgskiej 48 obecnie już nie istnieje. W rodzinie był także braci: Czesław Jakub (ur. 1884) oraz Teodor Stanisław (ur. 1889), który zginął tragicznie w 1940 r. w podobozie KL Stutthoff w Rudawie k. Królewca, formalnie uznanym za zmarłego dopiero w 1947 roku. Jego małżonką była Jadwiga Anzelma z Rolicz-Piekarskich (1885-1935) z Warszawy, a ich syn, Henryk Franciszek Piotr (1912-1939), poległ 5 września podczas kampanii wrześniowej w Sandomierzu. Żona Franciszka spoczęła na cmentarzu św. Wincentego à Paulo w bydgoskich bielawkach. Franciszek ukończył Szkołę Realną we Włocławku, a w latach 1905-1906 kształcił się w klasie malarza Floriana Cynka w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Fabryka Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich

W roku 1907 Gontarski otworzył pierwszą we Włocławku Fabrykę Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich na placu zlokalizowanym przy ulicy Warszawskiej 5, której stał się właścicielem. Na początku współpracował ze swoim bratem, lecz później przejął pełną kontrolę nad zakładem. Ostatnie znane prace artysty pochodzą z roku 1920, mimo że firma reklamowała się jeszcze w Przewodniku Ilustrowanym po Włocławku w 1922 roku. Zakład dążył do zróżnicowanej oferty, dzieląc ją na sektory: przemysłowy i artystyczny. Działalność przemysłowa Gontarskiego obejmowała m.in. roboty kamieniarskie dla cmentarzy i kościołów, budowę mauzoleów z białego kamienia szydłowieckiego oraz grobowców żelazo-betonowych z kamiennymi elementami. W obszarze sztuki oferował m.in. figury świętych, portrety rzeźbiarskie oraz różnorodne rzeźby ornamentacyjne, które miały symbolizować wartości takie jak patriotyzm i sztuka.

Dzieła

W 1910 roku Gontarski stworzył płaskorzeźbę przedstawiającą króla Kazimierza Wielkiego, umieszczoną w Kościele św. Urszuli w Kowalu, z okazji 600-lecia jego narodzin. Osobiście zorganizował uroczyste odsłonięcie tego dzieła 30 kwietnia. Relief, wykonany z piaskowca janikowskiego, bazował na portrecie autorstwa Jana Matejki. Do dziś zachowało się popiersie króla, które wraz z otaczającymi go tablicami znajduje się w północnej części kościoła. W latach 1910-1915 oryginalne berło Gontarskiego uległo zniszczeniu, niczym niegdyś iść nieudolne reformy rosyjskiego nadzoru. Obecnie berło zostało odnowione przez ks. Stanisława Anzorga w roku 1960 na 650-lecie urodzin monarchy. W 2008 roku dzieło doczekało się konserwacji, dzięki pracy Danuty Jaskulak z Poznania, który przywrócił mu pierwotny wygląd.

W 1918 roku Gontarski zrealizował pomnik ku czci powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Ignacewem, który uroczyście odsłonięto 8 maja. Niestety, podczas II wojny światowej monument został zniszczony przez żołnierzy hitlerowskich. Prób odbudowy pomnika dokonano dopiero po tzw. odwilży październikowej i odbyło się to 22 lipca 1957 roku. W 1911 roku artysta postawił figurę Najświętszej Maryi Panny w Lubominie, która została ufundowana przez Karola Potrzebowskiego.

Warto dodać, iż Franciszek Gontarski jest również autorem dwóch tablic z herbami Włocławka i Kujaw, które zainstalowano po obu bokach mostu nad Zgłowiączką w latach 1915-1916. W 1908 roku wykonał on pomnik Chrystusa Króla, który pierwotnie znajdował się przed Domem Miłosierdzia przy ul. Słowackiego 4a, a później został przeniesiony przed Kościół ewangelicko-augsburski we Włocławku. W 2010 roku figura przeszła renowację. Twórca wzniósł także figurę Matki Boskiej pod Włocławkiem, a w 1915 roku miał zrealizować fundamenty ogrodzenia cmentarza wojennego przy ul. Wienieckiej, co ostatecznie nie doszło do skutku. Groby wykonane przez niego można stwierdzić na wielu cmentarzach, w tym w Brześciu Kujawskim, Kruszynie, Nieszawie oraz Wieńcu, a także mauzoleum rodziny Pląskowskich z 1912 roku w Lipnie.

Grobowce na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku

Franciszek Gontarski w ramach swojej działalności artystycznej wyspecjalizował się w projektowaniu unikalnych, kamiennych grobowców dla wielu znakomitych obywateli spoczywających na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku. Duża ich część jest obecnie uznawana za zabytki i stanowi jedne z wyjątkowych dzieł sztuki sepulkralnej tego miasta. Na głównej alei cmentarza można znaleźć groby takich rodzin jak: Bojańczyków, Kott, Kaszubskich, Popławskich (1915-22), Zienkiewiczów oraz Junczysów. Ponadto pochowane są tam również Izabeli Zbiegniewskiej (1915), Wandy Busse (ok. 1920), rotmistrza Bronisława Beliny-Węsierskiego oraz jeden grób bez inskrypcji z 1900 roku. Na sektorze ewangelickim znajdują się tumby E.P. ze Stockelów oraz J. Rossnagela, a także mauzoleum sukcesorów Zenke z 1918 roku. W innych częściach cmentarza dostrzec można groby rodzin Gontarskich (ok. 1914), Findeisen (ok. 1920), Bulińskich, Włoczewskich, Woysław, tumby Białeckiego oraz ks. Lorentowicza Bogdana Kowalewskiego. Grobowce Gontarskiego charakteryzują się różnorodnością stylów artystycznych: od neoklasycyzmu, przez secesję, aż po modernizm.

Ostatnie lata

W roku 1922 Gontarski zamieszkiwał już w Bydgoszczy przy ul. Piotra Skargi 6. W tym okresie łączył swoje pasje, pracując jako nauczyciel oraz rzeźbiarz, zajmujący się produkcją nagrobków. Jego nazwisko pojawia się po raz ostatni w Księdze Adresowej Miasta Bydgoszczy w 1925 roku, podczas gdy kolejna edycja z 1926 roku odnotowuje jego żonę Jadwigę jako wdowę.

---

Oceń: Franciszek Gontarski

---