Barokowe kamienice na Starym Rynku we Włocławku

---

Historia i architektura

XVI-XIX wiek

Historia tych budynków nie była znana aż do lat 60. XX wieku. W trakcie renowacji między 1966 a 1972 rokiem udało się ustalić, że struktura kamienicy pod adresem Stary Rynek 14 została wzniesiona już w XVI wieku, co udowadnia m.in. odkryty podczas prac gotycki układ cegieł. Fragment tego układu został pozostawiony widoczny od strony ulicy. W późniejszym etapie badania natrafiono na wnękę okienną w północnej ścianie, która została zamurowana po dobudowie sąsiedniej kamienicy pod numerem 15. To potwierdza, że niższa kamienica powstała znacznie później.

W związku z tym może to być najstarsza zachowana kamienica mieszkalna we Włocławku, mimo braku potwierdzenia w źródłach pisanych. Dodatkowo, analizy wykazały, iż obiekty te przeszły liczne przebudowy. W obecnym kształcie z barokowym szczytem, kamienica nr 14 została zakończona w połowie XVIII wieku. Wewnątrz wyróżnia się przestronna sala o wymiarach 8 na 12 m², która mogła pełnić funkcje reprezentacyjne lub handlowe, a jej strop wspierają drewniane belki z XVI wieku, zakończone łukiem blendy.

W 1833 roku opisano, że kamienica posiadała trzy pokoje i jedną kuchnię na każde z dwóch pięter. Interesującym detalem jest pomieszczenie usytuowane nad piwnicami, które charakteryzuje się większą wysokością. Może być to wynikiem adaptacji budynku do stopniowo obniżającego się terenu w kierunku Wisły. Budynek zawierał również dwie piwnice z kolebkowym sklepieniem oraz drewniane schody prowadzące na piętro. W przeszłości pierwotne schody mogły zostać usunięte.

Sień łączyła front domu z podwórzem, gdzie podłoga wyłożona była ceramiką, aczkolwiek później pokryto ją drewnianymi deskami. Kamienica dysponowała ośmioma parami drzwi i podwójnymi oknami, które przez lata były modyfikowane. Na przełomie XIX i XX wieku wymieniono okna na czteroskrzydłowe, ale przy renowacji w latach 1966-1972 przywrócono oryginalne dwuskrzydłowe okna. Elewacja kamienicy jest trzyosiowa, a dach pokryty dachówką z dwoma kominami, przy czym pierwotnie połacie dachu były strome, co ułatwiało opadanie śniegu, szczególnie w okresie dużych opadów.

W XVIII wieku przeprowadzono remont, który obejmował wymianę konstrukcji dachu i zainstalowanie dachu mansardowego. Budynek ma poddasze, jednak nie ma pewności, czy istniało ono od początku, czy zostało dobudowane podczas wspomnianej przebudowy. W ogrodzie znajdowała się drewniana przybudówka, a w XIX wieku wybudowano tutaj dodatkowe budynki gospodarcze, które niestety zniszczono w XX wieku.

Druga kamienica, pod adresem Stary Rynek 15, zlokalizowana na rogu z ulicą Szpichlerną, została całkowicie zbudowana w XVIII wieku, w miejscu prawdopodobnego istnienia drewnianego domu z czasów średniowiecza. Wraz z kamienicą przy numerze 14 stanowiły dwie zaledwie dziesięciu murowanych kamienic w mieście w tamtym okresie. Jest ona mniejsza od swojego sąsiada. Na parterze znajdowały się funkcje handlowe, a na piętrze lokale mieszkalne, w tym cztery pokoje na parterze oraz trzy na górze, obok piwnicy ze sklepieniem kolebkowym. Wejście do piwnicy wiodło od strony ulicy Szpichlernej.

Po wybudowaniu piętrowego budynku pod adresem Szpichlerna 19, który pełnił rolę oficyny dla kamienicy nr 15, dodano dodatkowe wejście od podwórza. W połowie XIX wieku powstała też druga oficyna, z cegły i desek, a jedno z okien zaadaptowano na drzwi wahadłowe. Na tyłach kamienicy znajdowały się drewniane stajnie, drwalnie oraz dwie nieistniejące już kloaki. Całkowitą wartość pomieszczeń gospodarczych oszacowano na 2700 srebrnych rubli, a od strony ulicy Szpichlernej kamienica była ogrodzona parkanem.

XX-XXI wiek

W 1912 roku parter obu kamienic został przekształcony w celu adaptacji do funkcji handlowych oraz usługowych. Wówczas powstały nowe drzwi frontowe oraz zainstalowano witryny sklepu, a dach domu nr 15 został podniesiony, z kolei dach mansardowy domu nr 14 zyskał nowe przystosowanie. Projekt elewacji kamienicy nr 15 został wykonany przez R. Zielińskiego. W ramach tych ulepszeń wycofano obrotowe drzwi, a na ich miejscu pojawiło się okno, otoczone witrynami oraz parą drzwi z każdej strony. Domy funkcjonowały w usłudze handlowej aż do lat 60. Ostatecznie, w tym czasie wnętrza podzielono na niezależne mieszkania, co zburzyło ich pierwotny układ.

W 1966 roku postanowiono przejąć te zabytkowe kamienice na mocy uchwały Prezydium Miejskiej Rady Narodowej we Włocławku. Środki na ich zakup oraz przekwaterowanie lokatorów przeznaczyły zarówno MRN, jak i Wojewódzki konserwator zabytków z Bydgoszczy. W latach 1966-1972 przeprowadzono renowację, by utworzyć Muzeum Historii Włocławka, będące oddziałem Muzeum Ziemi Kujawskiej od 1975 roku. Budynki połączono w jedność, zachowując pierwotny układ pomieszczeń.

Prace pierwotnie planowano w dwóch etapach: adaptacja parteru oraz pozostałych pięter, co pozwoliłoby na bardziej płynne przekwaterowanie lokatorów. Jednak pierwsze odkrycia dotyczące wieku starszego z budynków spowodowały przerwanie działań aż do czasu usunięcia mieszkańców i przeprowadzenia ekspertyz. Na podstawie wyników tych badań stworzono nowy projekt adaptacji obiektów na potrzeby muzeum. Wspomniane prace zostały zaplanowane przez zespół Hydroprojekt z Włocławka na okres minimum dwóch lat, jednak ze względu na zmiany w planach oraz trudności w pozyskaniu materiałów, nastąpiły dalsze opóźnienia w realizacji.

Wiele detali wnętrza zostało odtworzonych, a starano się przywrócić oryginalny charakter kamienicy nr 14, z uwzględnieniem dostępnych informacji. W wyniku tego procesu odtworzono drewniany strop i odsłonięto blendy w ścianach. Powstała nowa klatka schodowa, chociaż nie wiadomo, gdzie dokładnie umiejscowiona była pierwotnie. Otoczenie muzeum zaaranżowano, wprowadzając rabaty i trawniki oraz wykonano taras do organizowania plenerowych wydarzeń. Lokalni artyści stworzyli ceramiczne dekoracje, w tym panneau na wschodniej ścianie mniejszej kamienicy, o tematyce przedstawiającej ptaki i Słońce. Wit Płażewski ozdobił wewnętrzny mur w podwórzu medalionami symbolizującymi różne ekspozycje muzealne, a Antoni Bisaga wykonał dekorację atrium w postaci niebiesko-zielonej fontanny z roślinnymi motywami.

Muzeum zostało uroczyście otwarte 3 grudnia 1972 roku. Następnie, od lutego 2013 roku do czerwca 2018 roku, przeprowadzono kolejny remont budynków. Na czas między 2014 a 2017 rokiem roboty zostały wstrzymane z powodu ograniczeń finansowych. Długi czas przerwy w pracach remontowych wykorzystywała część radnych do krytyki działań Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu, który odpowiadał za finansowanie Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. W ramach przeprowadzonej renowacji wymieniono dachy, okna oraz zabezpieczono piwnice i fundamenty. Zmodernizowano również sale, dostosowując je do nowoczesnych ekspozycji muzealnych, a także dodano nowe zaplecze recepcyjne oraz audytorium.

Podczas konserwacji budynku odnowiono elewację kamienic. Ostatecznie, pleż zamierzono także rozwinąć obszar muzeum, zagospodarowując tereny zielone od strony ulicy Szpichlernej. W ciągu następnych sześciu miesięcy zainstalowano wystawy Muzeum Historii Włocławka, przedsięwzięcie to pierwotnie planowano otworzyć 11 listopada 2018 roku, z okazji 100-lecia niepodległości Polski. Ostateczne otwarcie nastąpiło jednak 3 grudnia 2018 roku, w rocznicę powstania placówki. Koszt prac remontowych oraz zorganizowania wystawy wyniósł ponad 3 miliony złotych, a finansowane było to z funduszy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020.

Właściciele nieruchomości, lokale handlowo-usługowe

Stary Rynek 14

Kamienica ta, oznaczona numerem hipotecznym 11, ma długą historię sięgającą 1787 roku, kiedy to pierwszy raz została wzmiankowana w dokumentach. Wówczas nosiła numer policyjny 12, a jej właścicielem był W. Brzeski, który dzierżawił ją kotlarzowi, Jędrzejowi Madejskiemu. W tym czasie Brzeski zgłosił skargę na Madejskiego za brak opłat za wynajem. Komisja odpowiedzialna zwróciła uwagę, że stan techniczny budynku sugerował możliwe zagrożenie zawaleniem. Następnie, jednym z bardziej znanych właścicieli kamienicy był Antoni Andrzej Madejski (1776-1838), który przeprowadził remont, chociaż nie mieszkał tam. W 1833 roku budynek przeszedł w ręce krawca, Franciszka Madejskiego (1787-?), który dzierżawił go piekarzowi Krystianowi Węde (1780-?). Niestety, Węde nie regulował swoich zobowiązań, co doprowadziło do interwencji komornika.

W Księdze Ludności Stałej z 1865 roku zapisano rzeźnika Aleksandra Szymańskiego vel Szymaniewskiego (1816-1871) jako nowego właściciela. Po jego śmierci nieruchomość przeszła na jego żonę, Ernestynę Amalię z Urbanów Szymańską vel Szymaniewską (1813-1888), a później na syna, rzeźnika Konstanty Szymańskiego (1855-?). W kalendarzu Kujawianin na rok 1917 odnotowano, iż Konstanty był właścicielem tej oraz innych nieruchomości w Włocławku. Od 1897 roku i przez co najmniej czterdzieści lat obecności wędliniarni prowadzonej przez Wacława Ludwika Kłudkowskiego (1871-?), która między innymi dostarczała wędliny dla 14 Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej.

W 1931 roku pod tym adresem zarejestrowano sklep z wędlinami, słodyczami i owocami Feliksa, właścicielki Feliksy Szałwińskiej, która była szwagierką Kłudkowskiego, co sugeruje powiązania między sklepami. Z kolei od 1917 roku przypisano tu sklep ze skórami i przyborami szewskimi Abrama Józefa Białogłowskiego (1880-1941). W 1926 roku w tym miejscu miała miejsce jadłodajnia Ignacego Jędrzejaka (1864-1926), który zmarł w tym samym roku.

Stary Rynek 15

Dom ten, oznaczony numerem hipotecznym 10, także ma ciekawą historię. Najwcześniejsze wzmianki o nim pojawiły się podczas sporu o własność, który miał miejsce pod koniec XVIII wieku, między spadkobiercami Stanisława Świątkowskiego. W 1823 roku nieruchomość została zakupiona przez Wojciecha i Mariannę Góreccych, którzy wkrótce sprzedali ją Krystynie Lemańskiej (1796-?). Później, od 1852 roku, do grona właścicieli dołączyli Jan George (1785-1871), handlarz i białoskórnik, oraz Julianna z Fejlerchów Kurczynowa (1798-1885).

W Księgach Ludności Stałej z lat 1903 i 1910 pojawia się Ignacy Hibner (1838-?) jako właściciel. W 1912 roku właścicielem budynku został Józef Chojnacki (1868-?), który prowadził tu sklep z dewocjonaliami. Działalność ta była kontynuowana co najmniej do 1930 roku. W 1926 roku w budynku odnotowano istnienie sklepu spożywczego Bronisławy Lebiedzińskiej, natomiast w latach 1924-1928 funkcjonował tutaj Polski Sklep Komisowy, prowadzony przez Zofię Kropidłowską (1891-1974) i Zygmunta Chocianowicza (1868-1937). Z kolei według Przewodnika ilustrowanego po Włocławku z 1922 roku w kamienicy mieściło się Biuro Dozoru Kościelnego parafii św. Jana Chrzciciela.

---

Oceń: Barokowe kamienice na Starym Rynku we Włocławku

---