Szpetal Dolny

---

Historia

Osada na terenie Szpetala Dolnego ma swoje korzenie, sięgające prawdopodobnie XII wieku, lecz to wiek XIII przyniósł jej szczególne znaczenie. To właśnie w tym okresie, za sprawą wielmoży Boguszy Miecławica z rodu Doliwów, powstał klasztor. Jego fundacja datuje się na rok 1228, choć według dokumentów kapituły generalnej zakonu cystersów, pierwsze próby jego założenia miały miejsce już w roku 1232. Działania biskupa włocławskiego Michała, związane z misją pruską, były określającym czynnikiem w tej sprawie, powiązanej ponadto z konkurencją z biskupem Chrystianem. Klasztor w Szpetalu miał odgrywać rolę misji na terytorium Prus.

W 1236 roku podjęto ponowne rozważania dotyczące założenia klasztoru, na prośbę Boguszy, przy wsparciu biskupa Michała. Zlecono wizytację lokacji cystersów w Łeknie i Lądzie, a opactwem macierzystym dla nowego klasztoru uczyniono Georgenthal w Turyngii. Istnienie Szpetala w posiadaniu cystersów potwierdza dokument datowany pomiędzy rokiem 1258 a 1262, który stwierdza, że opactwo to należało do zakonu przez 20 lat. Cystersi przejęli istniejący kościół św. Gotarda, a także rozpoczęli budowę nowego klasztoru, korzystając z dziesięcin z dwunastu (najprawdopodobniej) posiadłości, takich jak Szpetal, Zaduszniki, Rachcin, Kolankowo i okoliczne wsie. Prawdopodobnie klasztor uzyskał immunitet od księstwa kujawskiego oraz biskupa.

Niestety, prace budowlane zostały przerwane przez najazdy Prusów w latach 1242 i 1243, które zniszczyły konwent i doprowadziły do wymordowania wielu zakonników. Odbudowę klasztoru zaplanowano na podstawie bulli papieża Innocentego IV oraz dokumentu księcia Sambora II, który zapewniał zwolnienia immunitetowe dla majątku opactwa w Lipicznie. W 1252 roku konwent w Georgenthalu zrezygnował z opieki nad Szpetalem, co przejął klasztor w Sulejowie za wniosku Morimond.

Losy konwentu w Szpetalu nie są do końca jasne. Z dostępnych informacji wynika, że szybko przeszedł on pod zarząd nowego opactwa w Byszewie koło Bydgoszczy. W 1258 roku, z powodu problemów, byszewianie zamienili dobra szpetalskie na cenniejsze majątki, co ostatecznie doprowadziło do likwidacji konwentu, a dobra przeszły w ręce rodu Łąckich, co potwierdza dokument z 1385 roku. Mimo to, parafia św. Gotarda, która pozostała, stała się przedmiotem sporu między diecezjami włocławską a płocką, który zakończono w 1321 roku na korzyść Włocławka.

W kolejnych stuleciach nie działo się najlepiej dla Szpetala. Parafia często nie miała własnego proboszcza, a jej potrzeby zaspokajali wikariusze z innych miejscowości, co sugeruje, że dochody były niewielkie. Spis z 1594 roku wymienia aż trzynaście wiosek związanych z parafią św. Gotarda. Niestety, kościół spłonął na początku XIX wieku, a siedzibę parafii przeniesiono do Szpetala Górnego, gdzie w roku 1806 dziedzic Marian Rutkowski ufundował nowy kościół.

Dobra szpetalskie zmieniały właścicieli, przechodząc w ręce Chodorąskich w drugiej połowie XVI wieku, a potem Rutkowskich od 1695 roku. Na koniec XIX wieku w Szpetalu Dolnym powstała fabryka tapet oraz serowarnia. Jan Szczepański w swojej książce notuje, że w momencie wkroczenia wojsk bolszewickich w 1920 roku, niektórzy miejscowi chłopi witali ich z radością, a parabola radości rozbrzmiewała również od dziewcząt, które starały się uczcić to wydarzenie.

W 1927 roku Szpetal Dolny został wydzielony z gminy Szpetal i włączony do Włocławka, stając się obecnie częścią dzielnicy Zawiśle. Natomiast Szpetal Górny pozostał w granicach gminy Szpetal, która w 1979 roku została przekształcona w gminę Fabianki.

---

Oceń: Szpetal Dolny

---