Świech

---

Położenie

Obszar Świecha usytuowany jest w malowniczym krajobrazie, który graniczy z różnymi osiedlami. Na południowym wschodzie znajduje się osiedle Kapitułka, rozciągające się wzdłuż ulicy Kapitulnej, natomiast te usytuowane na południowym zachodzie to wspomniane osiedla Ruda oraz Rumunki Zarudzkie.

Z kolei na północnym zachodzie znajdziemy osiedle Lisek, a na północnym wschodzie osiedla takie jak Kokoszka oraz Żurek, z którego częścią jest Osiedle Słoneczne. Świech rozciąga się na obszarze 18 hektarów, co czyni go stosunkowo rozległym w porównaniu do innych okolicznych miejscowości.

Geograficznie, osada ta leży w kotlinie, która jest otoczona wzniesieniami od wschodu i północy, a jej południową granicę wyznacza malownicza rzeka Zgłowiączka. Warto zaznaczyć, że w przeszłości tereny te stanowiły pradolinę rzeki, co spowodowało powstanie licznych zwilżonych obszarów i pozostałości dawnych koryt wodnych.

Historia – młyn

W I Rzeczypospolitej

Młyn znany dzisiaj jako Świech ma swoje korzenie sięgające początków XVI wieku, kiedy to z inicjatywy biskupa Wincentego Przerębskiego został założony. Jego obecność została utrwalona w inwentarzu miasta z roku 1534. W ramach przywileju nadanego przez biskupa, włocławska kapituła uzyskała prawo do bezpłatnego mielenia zboża w młynie, przy czym 1/3 zmielonego zboża przeznaczana była na potrzeby Zamku Biskupiego. W zamian za ten przywilej Kapituła zobowiązała się co roku odprawiać mszę w intencji biskupa. W roku 1542 ten przywilej odnowił biskup Łukasz Górka.

Aby wybudować młyn, przeznaczono znaczące fundusze, jednakże doprowadzenie wody do młyna wymagało budowy wodociągu o długości 500 kroków. Na początku jego działalność była ograniczona, co było spowodowane zarówno niewystarczającą ilością wody, jak i częstymi awariami rury oraz samych struktur młyńskich. Biskup Jan Karnkowski w 1534 roku zlecił naprawę młyna murarzowi Maciejowi Kokoszce, który przeprowadził gruntowną przebudowę. Pomimo poniesionych kosztów, w roku 1568 młyn musiał zostać ponownie zamknięty z powodu niedoboru wody.

Rodzina Świechów, od której nazwę przyjęło miejsce, osiedliła się tutaj już w XVI wieku. Czasami używali nazwisk takich jak Świechowski czy Świechowicz. Mieszkali na tych terenach aż do pierwszej połowy XIX wieku. Z XVII wieku znana jest również nazwa Młyn Piaseczny obok oryginalnej nazwy Świech.

W roku 1542 biskup Łukasz Górka po raz kolejny przyznał włocławskiej kapitule prawo do bezpłatnego mielenia zboża, przy czym 1/3 zmielonego zboża była przeznaczona na Zamek Biskupi. Dwa korce mąki pszennej tygodniowo trafiały do szpitala (przytułku dla ubogich) znajdującego się przy kościele św. Witalisa.

Rok 1577 przyniósł przywilej dziedziczny na młyn w Świechu, który od biskupa Stanisława Karnkowskiego otrzymał mieszczanin Andrzej Lassek, dzierżawca młyna Cziemiega. Miał on prawo do łowienia ryb w stawie umiejscowionym w pobliżu młyna. Jednocześnie biskup potwierdził istnienie wcześniejszych praw nadanych przez biskupa Jana Karnkowskiego, a później znów potwierdzonych przez biskupa Górkę. Oprócz tego biskup zastrzegł sobie prawo do wykupu młyna w każdej chwili za kwotę 200 florenów polskich. W czasach gdy młyn posiadał cztery koła, w tym jedno jagielne, w 1598 roku przynosił dochód w wysokości 40 flor. rocznie dla Zamku Biskupiego.

W roku 1604 zbiory określone zostały na 2/3 dla Zamku Biskupiego oraz 1/3 dla Kapituły, a młynarz był zobowiązany do płacenia dziesięciny od uprawianych na tych ziemiach roślin. W dniu 27 marca 1685 roku biskup Bonawentura Madaliński nadał przywilej związany z młynem, który m.in. zobowiązywał do wypłacenia 300 zł ubezpieczenia w przypadku jego wykupu. W XVIII wieku młynarz przedkładał biskupowi czynsz roczny w wysokości 40 tymfów oraz wykonywał różne prace na rzecz zamku i kapituły bezpłatnie.

W połowie XVIII wieku młyn popadł w ruinę, chociaż jego odbudowa była wielokrotnie podejmowana. W roku 1781 biskup Antoni Kazimierz Ostrowski wydał prawo emfiteutyczne na młyn dla Jakuba i Rozalii Tokarskich, którzy musieli dbać o stan budynków. Tokarski przekazał swoje prawa na rzecz Wawrzyńca i Franciszka Świechów (Świechowiczów). Zobowiązani byli płacić 600 zł rocznie na rzecz Pałacu Biskupiego oraz młócić zboże na cele kapituły i seminarium.

Zarówno młynarze, jak i biskup byli wspólnie odpowiedzialni za utrzymywanie budynków młyńskich oraz dokonywali napraw, zyskując zwrot 3/4 poniesionych kosztów. Obok młyna Słodowo, był to jedyny działający młyn we Włocławku w tamtym czasie. W 1787 roku mieszkańcy skarżyli się na Wawrzyńca Świecha z powodu jego wygórowanych opłat przy mielenie oraz uszkodzenia zboża. Komisja Dobrego Porządku zareagowała na to, ujednolicając przepisy dzierżawy młynów w regionie.

W okresie zaborów i II RP

Po II rozbiorze Polski, kiedy Włocławek znalazł się pod kontrolą Prus, młyn został skonfiskowany i przekazany pod zarząd rządowy. Wkrótce potem zadecydowano o jego dzierżawie, a w międzyczasie młyn był stopniowo rozbudowywany i przeobrażony w młyn wodno-motorowy.

Na początku XIX wieku dzierżawca młyna, Ignacy Szałwiński, poślubił Katarzynę Świechową – córkę byłych dzierżawców. Pochodził z rodziny młynarzy, mającej szlacheckie korzenie. Jego rodzice, Adam i Wiktoria, byli również dzierżawcami młyna w Kuczku, który prowadzili po 1777 roku. W tym czasie Ignacy współpracował z bratem Franciszkiem, aż w końcu osiedlił się w Włocławku i najpóźniej w 1805 roku przejął młyn Świech. Niestety, w 1808 roku młyn spłonął, ale został szybko odbudowany przez Szałwińskiego.

Młynarz zmarł w trakcie epidemii cholery w 1831 roku, a jego syn Jan Szałwiński przejął dzierżawę i w 1844 roku był wymieniany jako rządca młyna. Ostatecznie wykupił młyn od rządu Guberni Mazowieckiej. Po Janie, jego synowie Wincenty i Teofil Szałwińcy nie prowadzili już młynarstwa, bowiem Wincenty wybrał karierę urzędniczą, a Teofil został właścicielem majątku Lijewo. W 1876 roku Szałwińscy sprzedali młyn Fryderykowi Wilhelmowi Aleksandrowi Haack, który założył fabrykę maszyn rolniczych.

W 1879 roku Wilhelm Haack przekazał prawa do młyna Janowi Juliusowi oraz Wilhelminie Ludwigom, którzy z kolei zapisaliby go w spadku Edwardowi i Florentynie Ludwigom. Edward zarejestrował tu firmę pod nazwą Świech w 1917 roku, która została skreślona w 1929 roku. Po II wojnie światowej nieużywany młyn został zlokalizowany na terenie Pracowniczych Ogrodów Działkowych, między ulicą Ogrodową a Morelową.

Współcześnie – Rodzinne Ogrody Działkowe

W okresie PRL-u

Po zakończeniu II wojny światowej obszar na Świechu został przekształcony w rodzinne ogrody działkowe. Już w roku 1945 rozpoczęto prace porządkowe na tym terenie, które zostały zainicjowane na mocy porozumienia z Zarządem Miejskim w Włocławku. W tym czasie wytyczono 102 działki. W 1948 roku miasto przyznało dotację w wysokości 100 tysięcy złotych na rozwój ogrodów. 8 listopada 1947 roku odnawiające działalność Towarzystwo Ogrodów Działkowych we Włocławku zyskało na nowe prawo do działania.

Na mocy ustawy z 9 marca 1949 roku działki przekazano Zrzeszeniu Pracowniczych Związków Zawodowych, a całemu terenowi nadano miano Pracownicze Ogrody Działkowe imienia „Przyszłość”. Do roku 1950 przeprowadzono podział terenu ogrodów oraz wykopaniu rowów osuszających, a także regulacji brzegów pobliskiej rzeki. Prace te jednak skutecznie utrudniały częste zalania terenu.

Główna brama do ogrodów ulokowana była pomiędzy ówczesną ulicą Polewki (dzisiejszą Kapitulną) a ul. Borowską, a na terenie ogrodów można było zaobserwować ulice Ogrodowa i Morelowa oraz podział na cztery rejony, określające chronologię powstawania działek. Rejon I znajdował się po lewej stronie od wejścia, a rejon II i III w prawej, podczas gdy rejon IV był umiejscowiony za ulicą Jastrzębia. W tych latach działało około 200 działek.

26 czerwca 1951 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało zbudowany w 1935 roku budynek gospodarczy, który początkowo pełnił funkcję magazynu. Z biegiem lat przekształcono go na biuro zarządu oraz świetlicę znaną jako Dom Działkowca. Dokonano organizacji pól zalotnych półkolonii dla dzieci i wczasów dla seniorów, a także spotkań Ligi Kobiet Polskich, szczególnie obchodzone były doroczne wydarzenia z okazji Dnia Kobiet. W otoczeniu Domu Działkowca powstały domy letniskowe oraz place zabaw dla dzieci.

W 1976 roku przeprowadzono generalny remont domu z wymianą dachu, a dwa lata później wyposażono świetlicę. Na terenie ogrodów zamontowano tabliczki z nazwami ulic w roku 1976, a w 1978 roku zrealizowano budowę ogrodzenia od ul. Kapitulnej do ul. Jastrzębiej. W latach 60. oraz 70. działacze POD po raz pierwszy byli doceniani przez Radę Miejską we Włocławku, z okazji 25-lecia istnienia ogrodów organizowane były uroczystości jubileuszowe.

W 1979 roku ogrody zostały dotknięte powodzią, której przyczyny sięgały roztopów po obfitych opadach śniegu oraz deszczu. Wysoka woda przelała się z rzeki Zgłowiączki, która wyżłobiła nowe koryta na terenie ogrodów, zalewając 186 z 315 działek, co naruszyło ogrodzenia oraz wał ochronny. W wyniku powodzi, Zarząd POD oraz lokalne zakłady pracy niezwłocznie przystąpiły do akcji ratunkowej. 23 marca powołano komisję, która przeanalizowała szkody, oszacowując je na 28 tys. 700 zł.

W 1981 roku Zarząd POD przyłączył się do nowo powstałego Polskiego Związku Działkowców. W latach 80. zrealizowano szereg inwestycji. W 1980 roku powstał magazyn, a w latach następnych uporządkowano działki oraz wprowadzono nową numerację, przy zachowaniu podziału na cztery rejony. W 1984 roku zakończono budowę sieci energetycznej, a w kolejnych latach rozbudowano również sieć kanalizacyjną i wodociągową. W 1989 roku usytuowano ogrodzenie wzdłuż rzeki Zgłowiączki.

W III RP

W nowej rzeczywistości społeczno-politycznej, ogrody otrzymały nową nazwę – Rodzinne Ogrody Działkowe „Przyszłość”. W latach 90. inwestycje trwały w najlepsze, bowiem w 1995 roku powstała nowa studnia głębinowa nr 2, a w następnych latach wyremontowano pierwszą studnię. Zawarto umowę na użytkowanie wieczyste na działki, obowiązującą przez 99 lat, do 2096 roku. Z powodu budowy Osiedla Słonecznego, konieczne było przeniesienie głównej bramy na ul. Jastrzębia, a w miejscu wcześniejszej bramy pozostawiono jedynie furtkę. W 1996 roku zorganizowano obchody jubileuszu 50-lecia istnienia ogrodów.

Od połowy lat 90. przeprowadzono audyt zużycia energii, co zaowocowało powstaniem w 2003 roku planu remontu sieci energetycznej. W latach 2004-2009 zrealizowano kapitalny remont tej sieci, który obejmował m.in. wymianę liczników oraz ich przeniesienie na aleje. W latach 2002-2005 poddano renowacji Dom Działkowca, co obejmowało również wymianę instalacji wodociągowej. 19 września 2009 roku Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców wręczyła Rodzinnym Ogrodom Działkowym „Przyszłość” ich sztandar.

Niestety, 15 stycznia 2011 roku ogrody ponownie stanęły w obliczu powodzi, spowodowanej wysokim poziomem wód oraz nieoczyszczonym korytem rzeki. Efektem była intensywna dyskusja z przedstawicielami władz miejskich, co zaowocowało częściowym oczyszczeniem koryta oraz wzmocnieniem brzegu rzeki. Na te działania ROD „Przyszłość” otrzymało 20 tysięcy złotych dotacji z Krajowej Rady PZD, a dodatkowo 5 tysięcy złotych z Okręgu Związku PZD w Toruniu. Prace remontowe świetlicy Domu Działkowca zrealizowano w 2013 roku, a w 2014 roku utwardzono ulicę Jastrzębią. W 2015 roku odbyły się uroczystości z okazji 75-lecia istnienia działek, w czasie których opublikowano monografię ROD „Przyszłość” autorstwa Marianny Wiśniewskiej. 10 listopada 2018 roku przed Domem Działkowca zasadzono drzewo upamiętniające stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości.

Przewodniczący ROD „Przyszłość”

Przewodniczącego Zarządu Towarzystwa Ogródków Działkowych:

• 1945-1949 – Antoni Mańkowski,
• Przewodniczący Zarządu Pracowniczych Ogrodów Działkowych „Przyszłość”:
• 1949-1953 – Jan Szymczak,
• 1954-1959 – wakat,
• 1960-1962 – Antoni Węgorowski,
• 1963-1965 – wakat,
• 1966-1972 – Stanisław Bałkiewicz (1920-1989),
• 1972-1977 – Józef Kędzierski,
• 1977-1983 – Wacław Aleksiński (1911-1987); Krzysztof Adryan (1951-2015),
• 1984-1985 – Leszek Szczygielski,
• 1985-1989 – Zygmunt Linert (1923-2006),
• Przewodniczący Zarządu Rodzinnych Ogrodów Działkowych „Przyszłość”:
• 1989-2001 – Zygmunt Linert (1923-2006),
• 2001-2002 – Leonard Syska,
• 2002 – Stanisław Kozłowski (zarząd komisaryczny),
• 2002-2010 – Andrzej Trojanowski,
• 2010-2012 – Lech Pietrzak,
• od 2012 – Andrzej Trojanowski.

---

Oceń: Świech

---