Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

---

Historia

Historia włocławskiej katedry sięga XII wieku, kiedy to po raz pierwszy zbudowano jej drewnianą konstrukcję. W XIII wieku miejsce to zyskało murowany odpowiednik, który niestety uległ zniszczeniu w wyniku pożaru spowodowanego przez Krzyżaków w 1329 roku. Ten pierwszy, murowany kościół katedralny był zlokalizowany w pobliżu obecnych ulic Gdańskiej, Bednarskiej oraz Zamczej, na południowy wschód od zamku. Część materiałów z rozbiórki spalonej katedry, w tym kamień granitowy, wykorzystano następnie do budowy budynku znajdującego się przy ulicy Bednarskiej 2.

Kronikarz Jan Długosz w swoich Rocznikach porusza kwestie związane z rozpoczęciem budowy aktualnej katedry. Zainicjował ją biskup Maciej Pałuka z Gołańczy, który położył kamień węgielny 25 marca 1340 roku. Budowa miała miejsce w nowej lokalizacji, niedaleko skarpy wiślanej, i rozpoczęła się po zakończeniu budowy prezbiterium i południowej zakrystii, które ukończono w 1383 roku. Po 1358 roku kontynuowano prace nad korpusem głównym, a po śmierci biskupa Pałuki budowlę prowadził jego bratanek, biskup Zbylut.

W okolicach 1411 roku zakończono prace nad korpusem bazyliki nawy głównej. Wielu historyków sztuki prowadzi dyskusje na temat inspiracji dla architektury katedry, wskazując na różne źródła, jak na przykład katedrę w Gnieźnie czy budowle z regionu Górnej Nadrenii, w tym kościół opactwa Cystersów w Salem. W 1392 roku zaszły wydatki związane z pokryciem dachu, a pierwsza konsekracja miała miejsce w 1411 roku, dokonywana przez biskupa Jana Kropidłę.

W ciągu XV i XVI wieku kontynuowano prace nad elementami konstrukcyjnymi katedry, takich jak wieże i kaplice, a także wprowadzono czteroramienne sklepienia gwiaździste, nawiązujące do stylu architektury zakonu krzyżackiego. Witraże gotyckie z prezbiterium, z zachowanych 22 kwater, obecnie zdobią kaplicę Świętej Barbary.

W drugiej połowie XV wieku rozpoczęto budowę kaplic w obszarze głównego korpusu kościoła. Przy nawie południowej wybudowano kaplicę św. Marcina oraz kapitularz w 1527 roku, a pięć lat później kaplicę Cibavit. W pierwszej ćwierci XVI wieku dokonano przebudowy niektórych kaplic w stylu manierystycznym, nadając im charakterystyczne kopuły z latarniami.

W XVIII wieku zrealizowano remont dachu, a w 1891 roku przystąpiono do przebudowy pod kierunkiem Konstanty Wojciechowskiego. Projekt obejmował dobudowanie kaplic wzdłuż nawy północnej oraz kruchty zachodniej, co skutkowało symetrycznym układem całej bryły. Wieże, które pierwotnie nie przekraczały wysokości dachu, zostały w późniejszych latach podwyższone, a ich styl zyskał neogotycki charakter. Ważne zmiany zaszły także w wewnętrznym wystroju, zlikwidowano niektóre nowożytne elementy, co prowadziło do zatarcia pierwotnej estetyki gotyckiej.

Prace budowlane zakończono w 1902 roku, a w 1907 roku katedra we Włocławku otrzymała tytuł bazyliki mniejszej.

Wnętrze

Wnętrze bazyliki katedralnej we Włocławku zachwyca bogactwem i kunsztem. Polichromia wykonana przez braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich, powstała w latach 1900–1901, nadaje mu wyjątkowego charakteru.

W prezbiterium można podziwiać witraże Józefa Mehoffera, które zostały stworzone w 1938 roku. Środkowe okno witraży przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, co jest znaczącym elementem dekoracyjnym tego miejsca. Warto zauważyć również gotyckie witraże z około 1350 roku, które do dzisiaj częściowo przetrwały w kaplicy Świętej Barbary – pierwotnie znajdowały się one w prezbiterium.

Na szczególną uwagę zasługuje nagrobek biskupa Piotra z Bnina, który znajduje się w kaplicy św. Józefa. Wykonany w czerwonym marmurze przez Wita Stwosza w 1494 roku, jest nie tylko dziełem sztuki, ale także świadkiem historii. Ponadto, znajduje się tutaj gotycki obraz Wniebowzięcia Marii z Warty, przypisywany Janowi Wielkiemu, datowany na rok 1475.

W katedrze można również zobaczyć renesansowe nagrobki: marmurową płytę biskupa Krzesława z Kurozwęk z 1516 roku oraz brązową płytę biskupa Jana Karnkowskiego z 1536 roku.

Najstarszymi dziełami, które możemy podziwiać, są drewniana rzeźba Matki Bożej z początku XV wieku oraz grupa Ostatniej Wieczerzy z 1505 roku, pokryta polichromią. Dodatkowym akcentem jest Wielki Krzyż Tumski, umiejscowiony przy wejściu do prezbiterium, ufundowany na początku XVII wieku, oraz barokowe stalle z 1683 roku.

Nad wejściem do prezbiterium umieszczono neogotycką Grupę Ukrzyżowania, która wpisuje się w historię i architekturę całego kościoła.

Do roku 2012, w prezbiterium, a od lat 70. XX wieku w kaplicy Zwiastowania NMP, znajdował się siedmioramienny świecznik o wysokości 310 cm, odlany z brązu w 1596 roku przez Hansa Meyera. Zabytek ten trafił do Włocławka w czasie II wojny światowej, a w lutym 2012 roku powrócił do Rygi na mocy porozumienia z władzami Republiki Łotewskiej o repatriacji dóbr kultury. Warto dodać, że 10 kwietnia 2011 roku w katedrze odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Nie można pominąć faktu, że w 2018 roku katedra została wpisana na listę pomników historii jako część akcji „100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości”.

---

Oceń: Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

---