Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku

---

Historia

Początki osadnictwa ewangelickiego

W okresie od XVI do XIX wieku na Kujawach miało miejsce osadnictwo ewangelickie, przyciągające imigrantów z terenów Niemiec i Holandii. Pierwsi osadnicy, będący uchodźcami z Niemiec, uciekali przed wojną domową toczącą się w czasach reformacji. Z czasem, szczególnie w XVIII wieku, zadomowili się oni dobrowolnie na wielu obszarach, które wcześniej opuścili Polacy, często skazani na to przez wojny i epidemie dotykające regionu. Wśród osadników można było znaleźć zarówno katolików, jak i ewangelików.

Przed 1793 rokiem Włocławek znajdował się pod kontrolą biskupią, który był przeciwny przyjęciu do miasta przedstawicieli innych wyznań niż katolickie. Sytuacja zmieniła się po II rozbiorze Polski, kiedy to miasto przeszło pod zabór pruski, a nowe władze zniesły restrykcje dla niekatolików.

Pierwsze ewangelickie rodziny we Włocławku najczęściej pochodziły z sąsiednich rejonów, które wcześniej wchodziły w skład Królestwa Prus, m.in. z Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza oraz Gdańska, ale także z głębi Niemiec, z miast takich jak Drezno, Hamburg czy Poczdam. W latach 1793–1821 odbywały się nabożeństwa w domach prywatnych, z udziałem duchownych z sąsiednich miejscowości. W latach 1796-1797 miały miejsce również nabożeństwa w nieistniejącej Katedrze św. Stanisława. Do momentu ustanowienia własnej parafii, ewangelicy korzystali z sakramentów w Kościołach katolickich.

Od samego początku istnienia wspólnoty, zorganizowano nauczanie dla młodzieży ewangelickiej, a w 1834 roku parafia zdobyła własny gmach szkoły, który znajdował się na skrzyżowaniu ulic Brzeskiej i Piekarskiej.

W 1818 roku gmina ewangelicka złożyła podanie do władz Królestwa Kongresowego o zgodę na odprawianie nabożeństw w XVII-wiecznym, drewnianym kościele św. Wojciecha. Na zgodę czekano aż do 24 czerwca 1820 roku, kiedy to została ona wydana przez Komisję Rządową Wyznania i Oświecenia Publicznego. Biskup kujawsko-kaliski Andrzej Wołłowicz również wyraził zgodę, a 17–18 marca 1821 roku udostępnił kościół gminie ewangelickiej bez opłat. Pierwsze nabożeństwo luterańskie w tym kościele miało miejsce 31 maja 1821 roku, odprawione przez pastora Georga Ortmanna.

Od powstania parafii do zakończenia II wojny światowej

Parafia ewangelicko-augsburska w Włocławku została oficjalnie erygowana w 1829 roku, a jej początkowa liczba członków wynosiła 2414. W latach 1831–1832 pod adresem Brzeska 22 zbudowano istniejący do dziś budynek plebanii w stylu klasycystycznym, który przeszedł gruntowną przebudowę w 1881 roku oraz w latach 80. XX wieku. Obecnie znajduje się tam kaplica zimowa.

W 1850 roku, Fryderyk Wilhelm Cords, dziedzic Siewierska, przeznaczył część swojego majątku na budowę nowego Kościoła dedykowanego parafii ewangelickiej we Włocławku, a także na szkołę i szpital dla luteran. W budowie Kościoła uczestniczyli również parafianie oraz władze państwowe, które udzieliły dotacji.

Nowy, ceglany Kościół zbudowano w latach 1877–1881 (w niektórych źródłach podaje się lata 1882–1884) według projektu Franciszka Tournelle’a w stylu neogotyckim, a jego budowę ukończono ostatecznie w 1884 roku. W 1881 roku rozebrano wcześniejszy Kościół św. Wojciecha.

Na początku XX wieku parafia doświadczyła znacznego wzrostu liczby wiernych, co wiązało się z asymilacją niemieckiej ludności oraz rozwojem Włocławka jako ośrodka przemysłowego. Przed I wojną światową liczba członków wyniosła około 3000, a ten stan utrzymywał się przez dwudziestolecie międzywojenne, co zaowocowało planami rozbudowy Kościoła.

W 1905 roku, Adela oraz Ludwik Bauerowie, dostarczyli dla parafii funduszy na postawienie ochronki dla sierot (przy ul. Słowackiego 4) i Ewangelickiego Domu Miłosierdzia (przy ul. Słowackiego 4a), w którym opiekowano się osobami starszymi oraz niepełnosprawnymi. W 1908 roku ufundowali również budynek dla szkoły parafialnej. Zarówno placówka edukacyjna, jak i dom opieki, ominęły fundację Fryderyka Wilhelma Cordsa. Ewangelicki Dom Miłosierdzia funkcjonował aż do 1945 roku, ale obecnie budynek stoi nieużytkowany. Dzieło Bauerów obejmowało także kutą bramę ogrodzenia, którą zbudowano w 1897 roku z cegły przy ul. Brzeskiej, a w Kościele znajduje się tablica upamiętniająca Ludwika i Adelę Bauerów.

W tym czasie, do wybuchu II wojny światowej, parafia prowadziła pięć kantoratów w gminach: Dobiegniewo, Falborz, Łęg, Śmiłowice oraz Wieniec, a także szkoły w miejscowościach: Modzerowo oraz Krzywa Góra (dla ludności polskiej) we Włocławku oraz Łęg-Witoszyn i Sarnówka (dla ludności niemieckiej). Wspólnota prowadziła także wiele stowarzyszeń, jak np. Towarzystwo Młodzieży Ewangelickiej.

W dniu 20 stycznia 1945 roku wieża Kościoła została poważnie uszkodzona. W czasie walk, schronili się na niej żołnierze armii hitlerowskiej (narodowości łotewskiej), którzy utworzyli na niej stanowisko strzelnicze. Atakowali stąd żołnierzy radzieckich znajdujących się na dzisiejszym Placu Wolności. W odpowiedzi armia radziecka odpowiedziała salwą z armat czołgowych. Wieżę odbudowano w latach 1947–1951.

Czasy PRL i współcześne

Po zakończeniu II wojny światowej w parafii pozostało jedynie około 600 wiernych. W czasie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, znaczna część majątku parafialnego, w tym plebania, została zajęta przez państwo. Po 1989 roku, po upadku PRL-u, część mienia udało się odzyskać.

W 2008 roku wspólnota parafialna składała się z około 100 członków. W latach 2008-2009 przeprowadzono remont Kościoła, podczas którego odnaleziono blisko 150 tablic trumiennych z lat 1840–1890, które postanowiono skatalogować i odrestaurować we współpracy z m.in. Izabelą Drozd z Uniwersytetu Trzeciego Wieku, a także Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” i Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności. 13 czerwca 2012 roku w budynku dawnej kaplicy cmentarnej otwarto lapidarium. Odkrycie to zainspirowało panią Izabelę Drozd do podjęcia badań nad dawnymi cmentarzami ewangelickimi w regionie. Projekt nosi nazwę „Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy” i do dziś wymaga poświęcenia, organizując wykłady oraz ścieżki turystyczne we współpracy z nauczycielami historii oraz lokalnym oddziałem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

W drugiej dekadzie XXI wieku przeprowadzono kolejne renowacje Kościoła, w tym wymianę napędu dzwonów, rynien oraz instalacji elektrycznej. Zainstalowano nowe oświetlenie, w tym podświetlenie ołtarza. Zrealizowana została także nowa brama w ogrodzeniu od strony ul. Słowackiego, a dzięki wsparciu Gminy Miasta Włocławek, kościół zyskał nocną iluminację.

Parafia ewangelicka we Włocławku organizuje mulitmedialne lekcje historii we współpracy ze szkołami. W trakcie Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, ewangelicy zapraszają katolików na wspólne nabożeństwa w ich Świątyni.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku

---