Jan Krenz (dyrygent)

---

Życiorys

Jan Krenz, syn Ottona, ewangelickiego pastora i polskiego patrioty, miał niezwykle dramatyczne początki swojego życia. Jego matka oraz siostra zginęły podczas bombardowania Warszawy przez Niemców. W młodości kształcił się na fortepianie pod okiem Stanisławy Raube w Warszawie. W czasie II wojny światowej uczył się również od Zbigniewa Drzewieckiego (fortepian) oraz Kazimierza Sikorskiego (kompozycja). Już w 1943 roku jego Kwartet smyczkowy miał swoją premierę na konspiracyjnym koncercie w stolicy.

Z dniem 7 października 1944 roku Jan Krenz opuścił Warszawę, jako jeden z ostatnich ewakuowanych mieszkańców cywilnych. Został następnie osadzony w niemieckim obozie w Pruszkowie. Po zakończeniu wojny ukończył studia muzyczne w 1947 roku, uzyskując odznaczenie w klasie dyrygentury pod kierunkiem Kazimierza Wiłkomirskiego oraz w klasie kompozycji u Kazimierza Sikorskiego, na Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Łodzi.

Jego debiut jako dyrygent miał miejsce w 1946 roku w Łodzi, gdzie zaprezentował m.in. swoją Toccatę na fortepian i orkiestrę smyczkową, utwór który później wycofał. W zakładach w latach 1947–1949 pracował jako drugi dyrygent w Państwowej Filharmonii w Poznaniu, obok Stanisława Wisłockiego. W tym okresie w Operze Poznańskiej zrealizował inscenizację „Uprowadzenia z seraju” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Od 1950 roku regularnie koncertował poza granicami kraju.

W latach 1949-1951 był asystentem Grzegorza Fitelberga, dyrektora katowickiej orkiestry Polskiego Radia. Od 1953 do 1968 roku pełnił rolę dyrygenta i dyrektora w Wielkiej Orkiestrze Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.

„Dwudziestosiedmioletni Krenz zyskał pozycję zupełnie niezwykłą w tym wieku. Stanął na czele grupy symfoników, która zdążyła – w rywalizacji z Filharmonią Narodową – wyrobić sobie opinię drugiej najlepszej orkiestry w kraju.”

Jerzy Waldorff, Diabły i anioły, Kraków 1971, s. 256–257.

Krenz wielokrotnie koncertował z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia zagranicą. W 1963 roku zorganizował najdłuższe w historii polskich zespołów tournée, które trwało 4 miesiące i objęło m.in. ZSRR, Mongolię, Chiny, Japonię, Nową Zelandię i Australię, zrealizowując w sumie 55 koncertów. Jego pasją było promowanie polskiej muzyki współczesnej. W 1958 roku w Paryżu miał okazję osobiście zapoznać się z Aleksandrem Tansmanem.

W 1958 roku oraz kolejny rok, zrealizował prawykonania takich znaczących dzieł, jak „Muzyka żałobna” na orkiestrę smyczkową Witolda Lutosławskiego oraz I Symfonia „1959” op. 14 Henryka Mikołaja Góreckiego.

W roku 1967 objął pozycję pierwszego dyrygenta, a rok później również dyrektora artystycznego Teatru Wielkiego w Warszawie. Jego kierownictwo do 1973 roku odznaczyło się premierami dzieł takich jak „Borys Godunow” Modesta Musorgskiego, „Elektra” Richarda Straussa oraz „Otello” Giuseppe Verdiego.

W latach 1968-1973 kwestia współpracy z orkiestrą radia duńskiego w Kopenhadze oraz z radiem holenderskim w Hilversum (1983-1985) była następnym ważnym krokiem w jego karierze. Prowadził również orkiestrę Yomiuri Nippon Symphony Orchestra w Tokio. W latach 1979-1982 pełnił obowiązki Generalmusikdirektor w Bonn, gdzie prowadził orkiestrę Beethovenhalle oraz operowe przedstawienia, takie jak „Lulu” Albana Berga oraz „Straszny dwór” Stanisława Moniuszki z polskimi wykonawcami.

W latach 1983-1985 współpracował z radiem holenderskim, a także gościnnie dyrygował w wielu znaczących ośrodkach muzycznych, występując m.in. z Berliner Philharmoniker, Staatskapelle Dresden, orkiestrą Filharmoniczną w Leningradzie, Tonhalle w Zurychu, Orchestra delia Scala w Mediolanie oraz Koninklijk Concertgebouworkest w Amsterdamie. Jego występy obejmowały również koncerty w Stanach Zjednoczonych z Detroit Symphony Orchestra oraz New York Brooklyn Symphony Orchestra.

Jan Krenz był regularnym uczestnikiem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” oraz innych festiwali, takich jak te w Edynburgu, Bergen, Pradze, Montreux, Osace czy Wiedniu. Współpracował z orkiestrą Filharmonii Narodowej oraz zespołem Sinfonia Varsovia, z którym przemierzył wiele zagranicznych tras koncertowych.

W swojej pracy Krenz nagrywał płyty dla takich firm jak PN, Philips, Supraphon, Olympia, Lyssna, obejmując utwory kompozytorów polskich, takich jak Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Ignacy Jan Paderewski, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Kazimierz Serocki, Tadeusz Baird oraz Henryk Mikołaj Górecki. Jego nagrania były nagradzane na międzynarodowej arenie. Prowadził również programy telewizyjne i radiowe, poświęcone polskim kompozytorom, w tym cykl audycji „Słowo i muzyka” w latach 70.

W dniu 19 listopada 2006 roku, z okazji 80. rocznicy urodzin oraz 60. rocznicy debiutu dyrygenckiego w Łodzi, Jan Krenz został uhonorowany Nagrodą Tansmana za wybitną indywidualność muzyczną oraz bezkompromisowość w twórczości. Nagroda ta była przyznawana przez Stowarzyszenie Promocji Kultury im. Aleksandra Tansmana w Łodzi. Krenz poprowadził również finałowy koncert VI Międzynarodowego Festiwalu i Konkursu Indywidualności Muzycznych im. Aleksandra Tansmana w Łodzi, współpracując z Elżbietą Chojnacką oraz Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia.

Jego wkład w muzykę doceniono także podczas Festiwalu Kompozytorów Polskich w Bielsku-Białej w 2007 roku, gdzie wystąpił obok Karola Szymanowskiego. Zofia Helman w Encyklopedii muzycznej PWM podkreśla jego znaczenie, pisząc:

„działalność i osiągnięcia artystyczne postawiły go w rzędzie czołowych współczesnych mistrzów batuty (…) Obdarzony talentem kreacyjnym, nadaje wykonywanym dziełom piętno swej osobowości, nie wykraczając jednak poza intencje kompozytora, lecz raczej je uwydatniając. W interpretacji Krenza wirtuozowska precyzja wykonania i przemyślenie szczegółów konstrukcji utworu idą w parze ze zmysłem muzycznej dramaturgii, podkreśleniem jakości emocjonalnych dzieła oraz znakomitym wyczuciem stylów.”

Jan Krenz tworzył także muzykę filmową, w tym do dzieł wybitnych twórców polskiej szkoły filmowej, takich jak Andrzej Munk (Kolejarskie słowo, Błękitny Krzyż, Niedzielny poranek, Eroica, Zezowate szczęście) czy Andrzej Wajda (Kanał, Popiół i diament). W 1949 roku wraz z Tadeuszem Bairdem oraz Kazimierzem Serockim założył „Grupę 49”, która miała na celu wprowadzenie do polskiej muzyki zasad socrealizmu, choć de facto tworzyła muzykę w estetyce neoklasycznej, a nawet futurystyczno-mahlerowskiej, co znalazło wyraz w kantacie „Dwa miasta na dwa chóry i orkiestrę” Krenza.

W 2018 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. Ostatecznie zmarł w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 2-2-17).

Utwory (wybór)

Jan Krenz, znany dyrygent i kompozytor, ma na swoim koncie wiele znaczących utworów, które odzwierciedlają jego wyjątkowy talent oraz umiejętności. Poniżej przedstawiamy wypis najważniejszych dzieł, które warto znać.

• I kwartet smyczkowy (1943),
• Tryptyk na głos i fortepian (1946),
• Symfonia nr 1 (1947–1949),
• Serenada klasyczna na małą orkiestrę (1950),
• Dwie śpiewki (smutna i wesoła) na chór a cappella (1950),
• Kwartet na flet, obój, klarnet i fagot (1950),
• Dwa miasta, kantata na dwa chóry i orkiestrę (1950),
• Taniec symfoniczny na orkiestrę (1951),
• Serenada wiejska na małą orkiestrę (1951),
• Rapsodia na orkiestrę smyczkową, ksylofon, tam-tam, kotły i czelestę (1952),
• Concertino na fortepian i małą orkiestrę (1952),
• Musica per clarinetto solo (1958),
• Capriccio na 24 instrumenty (1961–1962),
• Messa breve per coro e campane (1982),
• Maski – tryptyk symfoniczny na orkiestrę (1982–1985),
• Musica da camera (Quartetto No. 3) per quartetto d’archi (1983),
• Sonatina per due violini soli (1986),
• Epitaphion na orkiestrę (1989–1990),
• Symfonia nr 2 (quasi una fantasia) (1989–1992),
• Sinfonietta per fiati (1994–1995),
• Impromptu pour violoncelle (1997),
• Tristan in memoriam. Postludium per quartetto d’archi (1997),
• Aria i Perpetuum Mobile na orkiestrę (2004),
• Uwertura na orkiestrę symfoniczną (2005),
• Requiem na baryton solo, chór mieszany i orkiestrę (2007).

Każdy z wymienionych utworów odzwierciedla dążenie Krenza do przekraczania granic muzycznych oraz jego niezwykłą zdolność do łączenia różnych stylów i form. Jego twórczość ma nie tylko ogromne znaczenie dla polskiej muzyki klasycznej, ale także dla całej kultury muzycznej na świecie.

Ordery i odznaczenia

Jan Krenz, jako wybitny dyrygent, otrzymał szereg prestiżowych odznaczeń, które świadczą o jego ogromnym wkładzie w kulturę i muzykę. Poniżej przedstawiamy przegląd jego najważniejszych orderów i odznaczeń:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 26 listopada 1996,
• Order Sztandaru Pracy II klasy, nadany w 1971 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 8 lipca 1954,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 22 lipca 1952,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 28 lutego 1955,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, odznaczenie przyznane 3 października 2005,
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”, przyznana w 1972 roku,
• Order Ecce Homo, otrzymany w 2009 roku.

Nagrody i wyróżnienia

Jan Krenz, uznawany za jednego z wybitniejszych dyrygentów, zdobył wiele nagród i wyróżnień w swojej karierze artystycznej.

• Nagroda Państwowa II stopnia za działalność artystyczną w minionym 10-leciu (1955),
• Nagroda muzyczna miasta Katowic (1957),
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki III stopnia w dziedzinie muzyki (1963),
• Nagroda Związku Kompozytorów Polskich (1968),
• Nagroda Państwowa I stopnia (1971),
• Nagroda Państwowa I stopnia (1972),
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji (1979),
• Diamentowa Batuta – nagroda honorowa z okazji 70-lecia Polskiego Radia (1995),
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za rok 1998, za dorobek artystyczny w dziedzinie muzyki (1999),
• Nagroda Tansman za wybitną indywidualność muzyczną (2006),
• Koryfeusz Muzyki Polskiej za całokształt twórczości (2011),
• Dwukrotnie nagroda Złotego Orfeusza za wykonania na Warszawskiej Jesieni,
• Doktorat honoris causa Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi (2018).

---

Oceń: Jan Krenz (dyrygent)

---