Jan Nagórski

---

Życiorys

Młodość

Jan Nagórski przyszedł na świat w Włocławku, w regionie Kujaw, w czasach zaboru rosyjskiego. Był synem Józefata, właściciela małego gospodarstwa oraz młyna. W jego rodzinie było czworo rodzeństwa. Początkowo kształcił się w gimnazjum we Włocławku, jednak z powodu trudnej sytuacji materialnej musiał przerwać naukę po szóstym roku. W 1905 roku, po zdaniu egzaminu, podjął pracę jako nauczyciel w wiejskiej szkole w Krośniewicach. Rok później, w 1906, z sukcesem zdał eksternistyczny egzamin dojrzałości.

Po zakończeniu nauki Jan Nagórski w 1906 roku został przyjęty do rosyjskiej szkoły oficerów piechoty z siedzibą w Odessie. Ukończenie tej placówki miało miejsce w 1909 roku, kiedy to otrzymał przydział do 23. Pułku Strzelców stacjonującego w Chabarowsku. W roku 1911 rozpoczął studia w Szkole Inżynierów Morskich w Petersburgu. To właśnie wtedy pojawiło się jego zainteresowanie lotnictwem, które zaowocowało ukończeniem szkolenia pilotażu w I Wszechrosyjskim Aeroklubie. Ukończenie studiów w 1913 roku dało mu dyplom inżyniera morskiego, a równocześnie uzyskał tytuł “lotnika wojennego” po ukończeniu szkoły pilotów wojskowych w Gatczynie, stając się jednym z pierwszych lotników rosyjskiej marynarki wojennej.

W Arktyce

W roku 1914 Nagórski otrzymał rozkaz odnalezienia zaginionej ekspedycji Gieorgija Siedowa oraz jego towarzyszy, którzy zniknęli w lodowych obszarach Arktyki. W historycznej misji postanowiono po raz pierwszy wykorzystać samolot. Admiralicja sprowadziła z Francji samolot Farman MF.11 i w towarzystwie marynarza mechanika Eugeniusza Kuzniecowa udał się statkiem do Murmańska, skąd 16 sierpnia 1914 roku wyruszył na Nową Ziemię. Tam, w trudnych warunkach arktycznych, Nagórski oraz Kuzniecow zmontowali maszynę i rozpoczęli loty rozpoznawcze.

21 sierpnia 1914 roku odbył swój pierwszy lot nad Arktyką na wodnosamolocie, oddalając się od lądu o 100 km i przebywając około 400 km w czasie 4 godzin i 20 minut. W okresie od 21 sierpnia do 13 września 1914 oraz wykonał pięć lotów, spędzając łącznie w powietrzu 11 godzin i 30 minut, przelatując ponad 1100 km na wysokości od 800 do 1200 m. Na ostatnim przelocie dotarł do 76 stopnia szerokości geograficznej północnej.

Jednym z jego odkryć było znalezienie w opuszczonej chacie na Wyspie Pankracego tury, w której znajdował się dziennik Siedowa oraz jego list do Ministerstwa Marynarki. Dzięki tej akcji Nagórski zdobył doświadczenie jako pierwszy polarny lotnik, a jego raport zawierał cenne spostrzeżenia, takie jak pomysł malowania samolotów na czerwono, co czyniło je bardziej widocznymi w trudnych warunkach. Nazwisko Nagórskiego oraz jego dokonania były wysoko oceniane przez admirała Michaiła Żdanko, co potwierdzało możliwości zdobycia Bieguna Północnego za pomocą samolotu. Po zakończeniu misji 23 września 1914 roku powrócił z samolotem do Archangielska, a następnie do Petersburga.

I wojna światowa

Po powrocie z Arktyki, Jan Nagórski wznowił służbę w lotnictwie morskim, biorąc udział w I wojnie światowej. Od listopada 1914 roku służył w eskadrze lotnictwa morskiego Floty Bałtyckiej w Rewlu, obecnie znanym jako Tallinn. Używał różnych typów samolotów, patrolując Morze Bałtyckie. Pod koniec 1915 roku objął dowództwo eskadry wodnosamolotów na transportowcu „Orlica”, a w 1916 roku dowodził eskadrą stacjonującą na półwyspie Zerel na wyspie Sarema.

17 września 1916 roku, wykonując manewr jako pierwszy na świecie na wodnosamolocie, zademonstrował akrobację znaną jako pętla. Zaledwie dzień później, na samolocie Grigorowicz M-9, powtórzył ten wyczyn jeszcze dwukrotnie, co zostało zarejestrowane w Aeroklubie Rosji. W trakcie konfliktu Nagórski aż pięciokrotnie otrzymał rosyjskie ordery wojskowe. Niemniej jednak, w listopadzie 1916 roku, jego samolot został zestrzelony przez Niemców, a on sam został uznany za zaginionego.

Po wielu godzinach spędzonych w morzu był jednak szczęśliwie wyłowiony przez rosyjski okręt podwodny. Krótkie leczenie w szpitalu w Rydze pozwoliło mu na powrót do jednostki, lecz zgubiony meldunek o jego odnalezieniu nigdy nie dotarł do dowództwa. Następnie stacjonował w Åbo (Turku) w Finlandii, gdzie dowodził dywizjonem wodnosamolotów. W wyniku chaosu po rewolucji październikowej jego akta osobowe zniknęły, a on uznany został za poległego.

Lata międzywojenne

Po 1917 roku, w wyniku rewolucji październikowej, jednostka Nagórskiego włączona została do Armii Czerwonej, goszcząc w rosyjskiej wojnie domowej. Sam Nagórski powrócił do Polski na początku 1919 roku, zgłaszając się do Marynarki Wojennej, ale z racji odbycia rocznej służby w Armii Czerwonej nie został przyjęty. Ostatecznie osiedlił się na południowych terenach Polski, gdzie rozpoczął pracę jako inżynier i projektant urządzeń chłodniczych dla branży cukrowniczej oraz olejowej. Brał również czynny udział w działalności społecznej.

W 1925 roku do jego raportu z arktycznych wypraw dotarł Richard Byrd, który skontaktował się z Nagórskim, aby uzyskać bardziej szczegółowe informacje dotyczące warunków pogodowych, co było niezwykle istotne dla eksploracji. Uzyskane od niego dane okazały się cennymi wskazówkami podczas późniejszych ekspedycji Byrda do Arktyki i Antarktydy. Ponadto, z doświadczeń Nagórskiego korzystali inni znani lotnicy, tacy jak Walter Mittelholzer oraz Borys Czuchnowski. W 1936 roku uhonorowane zostało jego imię, nadano je stacji meteorologicznej na Ziemi Franciszka Józefa (Nagurskaja), istniejącej do 1997 roku.

Po II wojnie światowej

Jan Nagórski przeżył tragiczne wydarzenia II wojny światowej i znów zajął się pracą jako inżynier, początkowo w Gdańsku, a następnie w Warszawie. W 1955 roku Czesław Centkiewicz, uznawany polski polarnik i pisarz, podczas jednego ze spotkań autorskich opisał sylwetkę zapomnianego pioniera lotnictwa, rosyjskiego pilota Iwana Nagurskiego, który miał zginąć w 1917 roku. Na sali obecny był Jan Nagórski, który zainteresował się tematem i oznajmił, że on nie jest Rosjaninem i zdecydowanie nie czuje się martwy. Ta rewelacja szybko obiegła polskie oraz radzieckie media, przywracając pamięć o jego osiągnięciach.

Na prośbę Centkiewicza, Nagórski spisał swoje arktyczne loty w książce zatytułowanej Pierwszy nad Arktyką, wydanej przez Wydawnictwo MON w Warszawie w 1958 roku. Oprócz tego opublikował drugą część wspomnień – Nad płonącym Bałtykiem (Wydawnictwo MON, Warszawa 1960), gdzie opisał swoje przeżycia podczas I wojny światowej. Również w 1957 roku dołączył do Klubu Seniorów Lotnictwa Aeroklubu PRL, angażując się w popularyzację lotnictwa i organizując liczne spotkania.

Na koniec, jako spóźniony wyraz uznania ze strony władz, Nagórski został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta). Zmarł 9 czerwca 1976 roku w Warszawie i został pochowany na warszawskim cmentarzu komunalnym w Wólce Węglowej (Bielany).

Upamiętnienie

Ulice noszące imię Jana Nagórskiego znajdują się w wielu miastach Polski. W Gdańsku można je znaleźć na osiedlu Zaspa, a w Warszawie w dzielnicy Gocław oraz Praga-Południe. Ponadto, jego imię jest również upamiętnione w postaci rosyjskiej bazy lotniczej Nagurskoje, znajdującej się na Ziemi Franciszka Józefa.

Odznaczenia

Jan Nagórski był odznaczonym człowiekiem, który zasłużył się dla swojej ojczyzny na wiele sposobów. Oto niektóre z jego znaczących odznaczeń:

• Order św. Stanisława III klasy (1914),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

---

Oceń: Jan Nagórski

---