Julian Marchlewski

---

Życiorys

Julian Marchlewski urodził się jako syn Józefa Franciszka, który był kupcem zbożowym, oraz Augusty Rückersfeldt, córki księgowego. W dzieciństwie sytuacja materialna jego rodziny uległa zmianie; ojciec dorobił się majątku, ale później popadł w kłopoty finansowe, stając się właścicielem hotelu Pod Trzema Koronami. Dom Marchlewskich był miejscem dwujęzycznym, co nie tylko ułatwiało porozumienie, ale także wpłynęło na rozwój Juliana.Wartości rodzinne oraz wychowanie miały znaczący wpływ na jego późniejsze życie.

Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku Julian wraz z matką przeniósł się do Warszawy, gdzie jego rodzeństwo, mimo młodego wieku, musiało już pracować na swoje utrzymanie. Dzieciństwo spędził w Warszawie, gdzie pomyślnie kontynuował naukę. Ukończył 3 klasy gimnazjalne, a kontynuował naukę w warszawskim sześcioklasowym gimnazjum realnym. To tam po raz pierwszy zaangażował się w działalność polityczną.

W 1884 roku związał się z tajnym kółkiem marksistowskim związanym z partią Proletariat. Był determinowany do walki o wyzwolenie proletariatu, co skłoniło go do rozpoczęcia pracy zawodowej. Jego zaangażowanie doprowadziło do zawiązania nowej partii marksistowskiej „II Proletariat” w jego warszawskim mieszkaniu. W 1889 roku współzałożył Związek Robotników Polskich.

W 1890 roku Marchlewski wyjechał do Niemiec, a następnie do Szwajcarii, gdzie 28 czerwca przemawiał w imieniu polskiej kolonii socjalistycznej podczas ceremonii przewożenia trumny Adama Mickiewicza na Wawel. Po powrocie do Warszawy, w lutym 1891 roku, rozpoczął pracę w Łodzi, gdzie pełnił różnorodne role w farbiarniach i fabrykach, w tym na ul. Piotrkowskiej oraz w fabryce Izraela Poznańskiego.

W listopadzie 1891 roku Marchlewski został aresztowany i więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, jednak po zapłaceniu kaucji odzyskał wolność. Jego działalność polityczna rozwijała się dynamicznie. W marcu 1893 roku był jedną z kluczowych postaci przy zakładaniu Polskiej Partii Socjalistycznej.

Po dłuższym pobycie w Szwajcarii, gdzie kształcił się na Uniwersytecie w Zurychu, uzyskał doktorat w 1896 roku, a także współpracował z Różą Luksemburg oraz innymi prominentnymi marksistami. Jako redaktor naczelny pisma „Sprawa Robotnicza” wprowadzał społeczny i polityczny dyskurs do polskiego ruchu robotniczego.

Podczas kryzysów wewnętrznych w SDKPiL, Marchlewski próbował zjednoczyć różne frakcje, w tym po zjeździe w Berlinie w 1903 roku, który skupiał się na zjednoczeniu z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji. Jego poglądy na kwestie narodowe były często w opozycji do innych członków partii, co skutkowało napięciami wewnętrznymi.

W czerwcu 1902 roku, wraz z Aleksandrem Helphandem, założył przedsiębiorstwo wydawnicze, które wydawało wiele tytułów literackich, w tym dzieła Stefana Żeromskiego. Jednak po wybuchu rewolucji 1905 roku jego działalność wydawnicza zeszła na drugi plan. Koncentrował się na pracy politycznej, współredagując „Czerwony Sztandar”.

Po zdarzeniach związanych z rewolucją, Marchlewski przeszedł wiele zawirowań politycznych, w tym aresztowanie w twierdzy modlińskiej. W 1918 roku, po nieudanej próbie akredytacji jako radziecki poseł w Polsce, zajął się pomyślnie działalnością w Moskwie.

W 1920 roku Marchlewski był zaangażowany w rozmowy pokojowe oraz prace organizacyjne Komitetu Rewolucyjnego Polski. Jak podkreśla badaczka historii komunizmu, jego wizja Polski była związana z Zachodem i z rewolucją w Niemczech. Chciał widzieć Polskę wzmocnioną politycznymi i ekonomicznymi więzami z rewolucyjnymi Niemcami.

„Siłą orężną nie można wprowadzić ustroju komunistycznego wbrew dążeniom ludności…”

Marchlewski powrócił do Moskwy, a jego choroba znacząco wpływała na jego życie zawodowe. Zmarł w 1924 roku, a jego prochy zostały pochowane w Powązkach Wojskowych w Warszawie, gdzie spoczywa w grobowcu z inskrypcją: „Służyć interesom narodowości polskiej może tylko ten, kto służy interesom międzynarodowego proletariatu”.

Rodzina

Julian Marchlewski, syn Józefa i Augusty, był częścią dużej rodziny, w skład której wchodziło siedmioro dzieci. Wśród rodzeństwa znajdowały się między innymi:

• Marta Marchlewska (1864–1942, znana pod pseudonimem literackim M. Sutram),
• Julian Marchlewski (1866–1925),
• Leon Marchlewski (1869–1946),
• Wanda (1871–1957, żona Freda Mosera),
• Oskar (1874–1933),
• Józefa (1877–1943, która od około 1905 roku była żoną dra Henryka Wilczyńskiego, urodzonego w Petersburgu w 1882, zmarłego 2 lutego 1935),
• Tadeusz (1880–1944), prezes Związku Towarzystw Kupieckich na Pomorzu.

Julian poślubił Bronisławę z Gutmanów (1866–1952), która była absolwentką Uniwersytetu Latającego oraz politechniki w Zurychu, gdzie wyspecjalizowała się w bakteriologii. Para doczekała się jednego dziecka, córki Zofii (1898–1983), która została dziennikarką i wyszła za mąż za niemieckiego malarza Heinricha Vogelera (1872–1942).

Warto również wspomnieć, że jego bratanek Teodor (1899–1962) miał na swoim koncie wiele osiągnięć, w tym pełnienie funkcji rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1948–1956 oraz zasługiwanie na mandat posła na Sejm PRL.

Wybrane publikacje książkowe

Julian Marchlewski był autorem wielu ważnych publikacji, zarówno naukowych, jak i ideologicznych, które miały znaczący wpływ na myśl społeczno-ekonomiczną w Polsce. Jego prace są doceniane za głębię analizy oraz precyzyjne podejście do omawianych tematów.

• J.B. Marchlewski, Fizjokratyzm w dawnej Polsce, Warszawa 1897,
• J.B. Marchlewski, Stosunki społeczno-ekonomiczne pod panowaniem pruskim, Lwów – Warszawa 1903 (dostępna kopia cyfrowa),
• J.B. Marchlewski, Duma carska i bezprawie wyborcze, Warszawa 1906 (dostępna kopia cyfrowa; książka wydana pod pseudonimem J. Karski),
• J.B. Marchlewski, Ekonomia polityczna. Czym jest i czego uczy, Warszawa 1907 (dostępna kopia cyfrowa),
• J.B. Marchlewski, Antysemityzm a robotnicy, Chicago 1913 (dostępna kopia cyfrowa wydania krajowego z 1920),
• J.B. Marchlewski, Wspomnienia z dzieciństwa. Szkice literackie. Listy z Japonii, Moskwa 1928 (dostępna kopia cyfrowa),
• J.B. Marchlewski, Pisma wybrane, Tomy I-II, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1952 (Tom I) i 1956 (Tom II) (wydanie powojenne dzieł Marchlewskiego).

Upamiętnienie

Julian Marchlewski, postać znacząca w historii Polski, doczekał się licznych upamiętnień po swojej śmierci w 1925 roku. Jego imię nadano polskiemu obwodowi autonomicznemu na Ukrainie, znanemu jako Marchlewszczyzna, a także miastu Marchlewsk, które dziś funkcjonuje pod nazwą Dołbysz. Ponadto, jego imię nosił Komunistyczny Uniwersytet Mniejszości Narodowych w Moskwie.

W okresie PRL wybito także kilka medali, które miały na celu uhonorowanie Marchlewskiego. Jego patronat rozciągał się przez wiele lat na różne instytucje i miejsca, w tym na:

• ulice, które istniały do 2017 roku, takie jak aleja Jana Pawła II w Warszawie,
• aleja płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego w Krakowie,
• łódzka aleja kardynała Stefana Wyszyńskiego, położona na zachód od ulicy Retkińskiej, która była częścią trasy WZ i ulicy Retkini, noszącej jego patronat od 1976 do 1990 roku,
• ulica Romana Dmowskiego w Gdańsku,
• ulica Piłsudskiego w Słupsku.
• Z kolei w Berlinie istniała ulica nosząca jego imię oraz stacja metra na linii U5 o nazwie Marchlewskistraße, której nazwa zmieniła się na Weberwiese w 1992 roku, choć ulica pozostała niezmieniona. Ulice imienia Marchlewskiego znajdują się także w innych miastach byłej NRD.

W kontekście edukacji, jednostki takie jak:

• Szkoła Partyjna przy KC PZPR w Warszawie,
• Akademia Medyczna w Białymstoku.

Oprócz tego, jego nazwisko związane było z przedsiębiorstwami, będącymi świadectwem jego działalności w Łodzi i Włocławku:

• Zakłady Przemysłu Bawełnianego w Łodzi, mające upamiętniać jego aktywność w organizowaniu robotników,
• Zakłady Celulozowo-Papiernicze we Włocławku, gdzie również związany był z ważnymi działaniami.

W wojsku patronat Marchlewskiego spoczywał na jednostce, Bydgoskim Pułku Obrony Terytorialnej im. J. Marchlewskiego, ustanowionym na podstawie rozkazu ministra Obrony Narodowej z dnia 13 kwietnia 1966 roku.

Jak widać, wpływ Juniana Marchlewskiego został również uwieczniony poprzez pomniki, w tym:

• Pomnik Juliana Marchlewskiego w Łodzi, znajdujący się na Rynku Starego Miasta, z inskrypcją dedykowaną niezłomnemu rewolucjoniście, odsłonięty 30 kwietnia 1964 roku, a usunięty 18 kwietnia 1991 roku,
• Pomnik w Parku Mirowskim w Warszawie, który istniał w latach 1968–1990,
• Pomnik w Włocławku, stworzony przez Stanisława Horno-Popławskiego, pierwotnie zlokalizowany na Starym Rynku we Włocławku, a od 1999 roku przeniesiony do muzeum w Pałacu w Kozłówce.

---

Oceń: Julian Marchlewski

---