Jan Leder

---

Życiorys

Jan Leder urodził się w Włocławku, w rodzinie robotniczej, co miało istotny wpływ na jego późniejsze życie i działalność. W wieku dwunastu lat, wraz z bliskimi, przeprowadził się do stolicy Polski – Warszawy. Tam, po ukończeniu czterech klas gimnazjum, podjął pracę jako ślusarz. Jego doświadczenie jako pracownika zbliżyło go do idei ruchu socjalistycznego i organizacji pracowniczych.

W 1889 roku Leder stał się jednym z założycieli Związku Robotników Polskich, współpracując z wybitnymi osobistościami takimi jak Julian Marchlewski, Henryk Wilkoszewski, Janusz Tański oraz Stanisław Kulik. Od samego początku swojej działalności był aktywnym liderem, a jego rola w organizacji jedynie rosła, zwłaszcza w parze z Marchlewskim. Leder pełnił funkcję agitatora oraz organizatora kas oporu i strajków, szczególnie w warszawskich fabrykach, takich jak zakład wag Sperlinga w 1889 roku, co wymusiło na nim niejednokrotne zmiany miejsca pracy.

Na początku 1891 roku, Leder został wysłany przez ZRP do Łodzi – wówczas kluczowego ośrodka przemysłowego w Królestwie Polskim – z zamiarem utworzenia lokalnej organizacji partyjnej. Już w lutym tego samego roku dołączył do niego Marchlewski. Ich przybycie zbiegło się z prawie całkowitym zanikiem zorganizowanego ruchu robotniczego, co skłoniło ich do podjęcia intensywnej działalności organizacyjnej. Rozpoczął od zorganizowania robotników w fabryce kotłów parowych Stephanusa, zakładając nielegalną bibliotekę socjalistycznej literatury propagandowej oraz Kasę Oporu.

Wkrótce działalność Ledera rozszerzyła się na inne zakłady, takie jak fabryki Stillera i Bielschowskiego, gdzie zatrudniano tysiące pracowników. Jako robotnik miał unikalną możliwość prowadzenia agitacji oraz rekrutacji do organizacji bez niekorzystnego zainteresowania ze strony pracodawców i organów władzy. W pracy Marchlewskiego i Ledera kluczową rolę odegrał transport oraz kolportaż nielegalnych materiałów propagandowych. W łódzkich zakładach zaczęto jak najszerszym zakresie rozpowszechniać socjalistyczne wydania broszur, proklamacje oraz odezwy.

W przeddzień obchodów 1 maja w 1891 roku, ZRP opublikował specjalną broszurę dotyczącą postulatów minimum socjalnego, w tym wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy oraz podwyżek płac. Liderzy ZRP, w tym Leder, nie jedynie dystrybuowali materiały, ale także aktywnie omawiali je podczas nielegalnych spotkań. Łódzkie organizacje uznawano za najpotężniejsze spośród prowincjonalnych organizacji ZRP, co potwierdził megastrajk w Żyrardowie, w którym udział wzięło dwanaście tysięcy robotników. Organizacja skutecznie interweniowała w sprawach poprawy warunków życia pracowników.

Leder skutecznie zabiegał o zjednoczenie ZRP i II Proletariatu, co miało swoje odzwierciedlenie w udanej współpracy obu organizacji przy organizacji obchodów pierwszomajowego święta w 1891 roku. 29 października 1891 roku stał się ofiarą represji. Aresztowany przez policję carską, trafił do więzienia w Łodzi, a później przewieziono go do X pawilonu Cytadeli Warszawskiej, gdzie zapadł na gruźlicę. Po wyjściu z więzienia w 1893 roku natychmiast powrócił do pracy w ruchu robotniczym.

Jan Leder zmarł 4 sierpnia 1894 roku. Jego pogrzeb, odbywający się dwa dni później, przerodził się w masową demonstrację polityczną, w której uczestniczyły tysiące robotników, świadcząc o znaczeniu, które miał w ruchu socjalistycznym i w sercu wielu ludzi, których reprezentował.

---

Oceń: Jan Leder

---