Marcel Reich-Ranicki

---

Życiorys

Marcel Reich-Ranicki urodził się 2 czerwca 1920 roku, kiedy to jego rodzice, David Reich, polski Żyd oraz Helena Reich, niemiecka Żydówka, nadali mu imię Marceli. O jego wielowarstwowej tożsamości świadczy odpowiedź na pytanie postawione mu w 1958 roku przez Güntera Grassa: „Kim pan właściwie jest – Polakiem, Niemcem czy jak?”. W odpowiedzi zaznaczył: „Jestem pół Polakiem, pół Niemcem i całym Żydem”. Jego wczesne lata w Włocławku były tylko początkiem, ponieważ w 1929 roku rodzina wyjechała do Berlina, gdzie Marcel rozpoczął naukę w gimnazjum im. Fichtego.

Pomimo pieczołowicie przygotowanych wniosków na Uniwersytet im. Fryderyka Wilhelma, otrzymał odmowę, co zadecydowało o jego dalszej drodze – stał się samoukiem. Podczas swego pobytu w Berlinie zafascynował się niemiecką literaturą. W październiku 1938 roku, w wyniku akcji Polenaktion, został wydalony z III Rzeszy do Polski, tracąc niemieckie obywatelstwo.

Przebywając w warszawskim getcie, był szefem biura tłumaczeń Judenratu. W tym czasie pisał również recenzje muzyczne dla dziennika „Gazeta Żydowska”. W styczniu 1943 roku, w towarzystwie Szymona Majfusa, próbował uratować środki finansowe Judenratu przed ich przejęciem przez Niemców. Dzięki sprytowi i odwadze udało mu się wydostać na aryjską stronę i ukrywać się u polskiej rodziny na Pradze aż do 7 września 1944 roku, czyli dnia, gdy Armia Czerwona wkroczyła do Warszawy.

Intrygujące są okoliczności jego ucieczki z getta, które budziły kontrowersje. Po wojnie służył w Ludowym Wojsku Polskim, a następnie w Lublinie pracował jako cenzor. W 1945 roku związał się z komunistycznymi służbami specjalnymi, operując pod kryptonimem „Albin”, a w latach 1948-1949 był członkiem Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Już wówczas przyjął nazwisko Ranicki, które stało się jego nowym drugim członem.

Jego działalność literacka rozpoczęła się od publikacji w tygodniku „Świat” oraz gazecie „Trybuna Ludu”. W 1949 roku musiał wrócić do Polski z powodu oskarżeń związanych z wydaniem wizy dla wujka, Gerharda Boehma, co zakończyło się jego wyrzuceniem z partii i dwutygodniowym aresztem. Następnie pracował jako lektor literatury niemieckiej w Wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej, a po 1951 roku jako niezależny autor. Jednak w 1953 roku otrzymał zakaz publikacji, który trwał do końca 1954 roku.

W 1958 roku opuszcza Polskę, emigrując do Niemiec, gdzie zyskał sławę jako krytyk literacki, zdobywając miano „papieża literatury”. Współtworzył Grupę 47, która dzisiaj uznawana jest za urok i znaczenie w niemieckojęzycznej literaturze. Jego osobowość i nie konwencjonalne podejście do literatury uczyniły go znanym z programu telewizyjnego „Das Literarische Quartett” (Kwartet Literacki) emitowanego w ZDF, który prowadził w latach 1988-2001.

Reich-Ranicki odegrał znaczącą rolę w propagowaniu literatury polskiej w Niemczech, zwłaszcza powieści Andrzeja Szczypiorskiego „Początek”, wydanej pod tytułem „Piękna pani Seidenmann”. W latach 1968-1969 prowadził wykłady na amerykańskich uniwersytetach, a w latach 1971-1975 był profesorem w Sztokholmie oraz Uppsali. Od 1974 roku nosił tytuł profesora tytularnego na Uniwersytecie w Tybindze oraz tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie Heinricha Heinego w Düsseldorfie, jak i Uniwersytecie w Karlsruhe (Heinrich-Hertz-Gastprofessur).

W 1999 roku wydał swoją autobiografię „Moje życie”, która w Niemczech osiągnęła imponujący nakład ponad miliona egzemplarzy.

Nagrody i wyróżnienia

W 2006 roku Uniwersytet Humboldta w Berlinie podjął decyzję o uhonorowaniu Marcela Reich-Ranickiego przyznaniem mu doktoratu honoris causa. Rektor uczelni wytłumaczył, że ten krok miał na celu zadośćuczynienie za wcześniejsze krzywdy, gdyż Reich-Ranicki nie mógł studiować w tej uczelni w latach 1928–1946 z powodu swojego żydowskiego pochodzenia. Uroczystość nadania tytułu odbyła się 16 lutego 2007 roku i miała miejsce w trakcie ceremonii zamykającej semestr zimowy 2006/2007.

Życie prywatne

Marcel Reich-Ranicki był osobą o bogatym życiu osobistym. Był żonaty z polską Żydówką z Łodzi, Teofilą, znaną w rodzinie jako Tosia. Ich spotkanie miało miejsce w getcie, a z tego związku przyszedł na świat syn, Andrzej, który urodził się 30 grudnia 1948 roku.

W jego rodzinie pojawiły się także inne ważne postacie, w tym brat Aleksander Herbert oraz siostra Gerda. Po wojnie Reich-Ranicki osiedlił się we Frankfurcie nad Menem, w spokojnej dzielnicy Dornbusch.

Interesującym aspektem rodzinnym jest także jego kuzyn, Frank Auerbach, który zasłynął jako brytyjski malarz. Dodatkowo, syn Reich-Ranickiego, Andrew Ranicki, który zmarł w 2018 roku, był profesorem matematyki na uniwersytecie w Edynburgu, co pokazuje różnorodność ich osiągnięć w różnych dziedzinach nauki i sztuki.

---

Oceń: Marcel Reich-Ranicki

---